Routine of Master's First Year 2070

TU Bachelors Second Year Routine 2069 (2013)

Date	Humanities	Management	Science and Technology	LLB
2069/12/19		Accounting for Financial Analysis and Planning 211
2069/12/20	Nepali/English/Hindi/Sanskrit/Nepal Bhasa/Maithali-302/312		Chemistry-321	Criminal law 401/Law 422/Public International law
2069/12/21
2069/12/22		Foundation of Human resource Management 216
2069/12/23	History/Culture/Geography/Buddhist studies/Linguistics-302/312 F.S 306/316 (Culture)		Geology II-321/ Env. Sci-321/Compt. Sci-321	Poetry law 403/Law 424 Methods of legal research and writing
2069/12/25	Sociology-Anthropology/Social work/Philosophy-303/313 Technical Theory (PTG/SCULP)-402/316/317/Music 401/315			Law 434 Law of Insurance
2069/12/26		Business law 204		Methods of Legal writing 404/ Law 423 Property law
2069/12/27	Pol. Science/Home Science-302/312, Math-321 F.S. Act/Dir/MPP/Adu/Ed-310/320		Mathematics 321/Zoology-321
2069/12/29	History/Culture/Geography/Buddhist Studies/Linguistics-303/313			Interpt. of Statutes-405/ Law 426 Evidence Law
2069/12/30	Economics/Dance/Music/Journalism/Psychology/Rural Development/Pop studies-302/312 F.S Psychology 308/318/Music 402/316 Folk Music and Culture
2070/01/02		Fundamentals of Financial Management 215		Labour law 407/Law 428 Election law
2070/01/03	Stat-321		Statistics II-321	Intl. inst. and Human rights 402/Law 421 Criminal law
2070/01/04				Election law 408/Law 427 Labour law
2070/01/08		Fundamentals of Marketing 214
2070/01/09			Physics321/ Microbiology-321
2070/01/10	C. English-202
2070/01/12				International Air and Space law 409/Law 430 Environmental law
2070/01/13	Sociology-Anthropology/Social Work/Philosophy-302/312 F.S Sociology/Anthropology-307/317		Botany 321/Meterology 321	Taxation Law 410/Law 429 International Air and Space Law
2070/01/15	Nepali/English/Hindi/Sanskrit/Nepal Bhasa/Maithali-303/313			Env. Law 411/Law 431 Rufegee Law
2070/01/16	Economics/Dance/Music/Journalism/Psychology/Rural Development/Pop studies-303/313 History of Fine Arts and Aesthetic 401/315/316			Law 433 Gender and Inclusive Justice
2070/01/17	Pol. Science/H. Science-303/313 Math/Stat-322		Mathematics-322	Refugee Law 412/Law 432/Criminology

Examination Schedule for Bachelor of Education (B.ed second year):

2069/12/21: New course: Ed. 314 Curriculum and Evaluation,
Old course: Specialization III  Eng/Nep/Math/Sci/Eci/Geo/Hist/Pol sc/HPE/Bus. And Govt Account/Pop. Ed/Ped. Mgmt (Materials and Methods)/Ind. Ed. 303/Ed. 313-EDU (Dev. in Nepal)

2069/12/27: Old course: Educational Psychology ED 302
New course: Eco. Ed.-Government Finance, Financial Sys and Int. Trade/Eng. Ed. – English for Communication/Ed. Mgt.-Educational Administration/Geo-Ed.-Geography of Asia and Nepal/HPE. Ed. Fundamentals of Public Health/Hist. Ed-History of Modern India/Math. Ed-Geomatry/नेपा. शि-नेपाली कथा र उपन्यास/Pol. Sc.Ed. –Government and Politics of Nepal/Pop. Ed-Community and Reproductive Health/Comp Sc. Ed. (CIT)-MIS, Data Structure and Recent Techologies/NF.Ed- Non formal Education: Theories and Practices/Ecd. Ed. Foundation of Early Childhood Dev/Sc. Ed. Physics:/-321 

2069/12/29

New course: Ed. 313 Educational Psychology
Old course: Specialization IV
Nepali/Math/Economics/History/Pol. Science/HPED/Business Mgmt/Industrial Education/Science IV (Bio) Animal Science, Plant Science/Pop. Edu-304/Ed. Mgmt. 301 (Edu. Administration)/Non formal Edu-NF Ed. 301/English Ed. 390 (ELT Theories and Methods) P. Ed- 390 (Teaching Nepali, Teaching English) ECD. Ed. 301 (Fund of Early Child Dev.) 

2070/01/03: Old course: Curriculum and Evaluation ED 303
New course: Eco. Ed. – Economics of Development and Education/ECD. Ed-Early Childhood Development Methodology/Eng. Ed. – Expanding Horizon in English/Ed. Mgmt. Educational Supervisor/HPE. Ed. Sports Science and Games/Hist. Ed-History of Modern Europe/Math. Ed. – Real Analysis/ नेपा. शि. नेपाली कविता-काब्य/Pol. Sc. Ed.-International Politics and International Relationships/Pop. Ed. –Population and Environment Education/Sc. Ed. –Biology II/Comp. Sc. Ed. (ICT)-Communication and Cyber law/NF. Ed. Non. Formal Education Methodology-322 

2070/01/09

New course: Ed. Mgt. 323 Development Education in Nepal
Old course: Specialization VI
Nepali/Math/Science/Economics/Geography/History/Pol. Science/HPE/Business Edu/Ind. Edu./Pop. Edu-390  Eng Ed. 391 (ELT)/NF. ED. 302, Non formal Edu. Methodology/PED-390 (Social Studies Teaching Math in Primary Education) ECD. Ed. -302 (Early childhood Dev. Methodology) Ed. Mgmt. 302 Edu. Supervision

  

2070/01/12

New course: Eco. Ed.-Methods of Teaching Economics/Eng. Ed.- English Language Teaching Methods/Geo. Ed. –Methods of Teaching  Geography/HPE. Ed. –Teaching Health and Physical Education and School Health Program/Hist. Ed.-Methods of Teaching History/Math. Ed. Teaching Mathematics/ नेपा शि- नेपाली भाषा शिक्षण/ Pol. Sc. Ed. – (Methods of Teaching Political Science) Pop. Ed.- (Methods of Teaching Population Education) Sc. Ed- (Methods of  Teaching Science at Secondary School/Comp. Sc. Ed- Teaching ICT and Object Oriented Programing and Database)-391

Note: We tried our best so that no mistake occurs while reproducing the exam Schedule. But we suggest you to confirm this notice with PDF File published by Tribhuvan University Exam Controller Office. 

Detailed examination schedule  in PDF will be posted as soon as we got it from Tribhuvan University Exam Controller Office. 

लुनी खण्डकाव्य र देवकोटा

लूनी (खण्डकाव्य)

लूनी महाकवी लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाद्वारा लेखिएको नेपाली भाषाको खण्डकाव्य हो । १८ खण्डमा लेखिएको यो खण्डकाव्य सुखान्त प्रेमकथामा आधारित खण्डकाव्य हो । साझा प्रकाशन^[१]ले विसं २०२५ सालमा प्रथम पटक प्रकाशित गरेको यो खण्डकाव्यमा सिन्धुपाल्चोक जिल्लाको हेलम्बुमा रहेको सेर्पा समुदायको प्राचिन रहन-सहनलार्इ चित्रित गरिएको छ । यस खण्डकाव्यमा महाकवी मुख्य पात्रालूनीलार्इ केन्द्रित गर्दै हेलम्बुको प्राकृतिक छटा, त्यहाँको तत्कालीन सेर्पा परिवार र तिब्बतको ल्हासाको शाही परिवारको ठाँटबाँट, सामाजिक परिवेस तथा रितिरिवाजको सजीव चित्रण गरेकाछन् ।

कथा सारांश

महाकवी लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले हेलम्बुको राजा सोङ्गोको दरवार र वरपरको प्राकृतिक वातावरणको वर्णन गर्दै लूनी खण्डकाव्यको उठान गरेका छन् ।
सेर्पा साम्बा सोङ्गोराज्छ दरवार लोङ्गोसेर्पा हेलम्बू ।चाँदी चुली झलझलखोला नाला कलकलसेर्पा झोलुङ्गो ।

लुनीको पहिलो खण्डको सुरूमा हिमाल, हिमनदी, फुलबारी, चराचुरूङ्गी, सगरमाथा र हिमालमा देखिने सुन झैं टल्कने बिहानी किरण अदि प्राकृतिक छटाले सिंगारेको हेलम्बुको लोङ्गो दरवारमा बस्ने सेर्पा राजाको ठाँटबाँट, जीउडाल तथा दैनिक जीवनको चित्रण गरिएको छ । यही खण्डको अन्त्य तिर मुख्य पात्रा लूनीको रूपको बयान गरिएको छ ।
रानीवनमा फुल्ने गुलाफ हँसिली ।वसन्तकी झरी जस्ती रसिली ।।साँझकी बहिनी जस्ती हिमाल दरवारमाफूल फुलेकी जस्ती मानिस घरबारमा ।।
महाकवीले वर्णन गरे अनुसार बैंसालु उमेरमा पुगेकी लूनी अत्यन्तै सुन्दर छिन् । उनी फूलको थुङ्गा झैं हलुका शरीर, गुलाबी गाला, मोती जस्ता दन्तलहर, वनचरीको झैं सुमधुर बोली भएकी लूनी विभिन्न धातुजडित लुगा तथा गहना लगाएर सुखसयलमा हुर्केकी राजकुमारी हुन् । डोलेहरूले बोक्ने सुन बुट्टे पाल्कीमा चडेर वरिपरि सुसारेहरूको बथानसहित हिड्ने, चराको भुवाले बनेको ओछ्यानमा तिलको सिरानी लगाएर सुत्थिन भन्नेकुरा उल्लेख गरेर सेर्पा राजकुमारी लूनीको शाही जीवनशैलीलार्इ महाकवीले अत्यन्तै उत्कृष्टरूपमा उतारेकाछन् । तेस्रो खण्डमा महाकविले मारदौन भन्ने काल्पनिक प्रतियोगितात्मक उत्सवको कल्पना गरेकाछन् जसलार्इ हेर्न राजा, राजकुमारीसहित उक्त भेगका आइमार्इ, बच्चा, ठिटा, बूढा, जवान मैदानमा जम्मा हुने गर्दछन् ।
आज बैशाख पूर्णिमाको मारदौन भन्ने उत्सव छ ।सारा सेर्पा हेलम्बू नै हेर्न आज उत्सुक छ ।।स्यावा मैदान मखमल-हरा चारैतिर घेरिन्छ ।आइमार्इ बच्चो ठिटो बूढो जवान सारा वैरिन्छ ।।

यसरी सबै जम्मा भएर घोडादौड, कुश्ती, तिरवाजी, तरवारवाजी, नृत्य जस्ता विभिन्न प्रतियोगिताहरू आयोजना हुन्छ । उक्त प्रतियोगितामा चाङना नामको एक युवक सबैलार्इ उछिन्न सफल हुन्छ ।
सारा सेर्पा जित्ने आज चाङना नामको ठीटो भो ।अग्लो गोरो राम्रो सेर्पा घोडादौडमा छिटो भो ।।कुश्ती खेल्दा राङजालार्इ धोबीपाटले पछार्यो ।बुद्धको रथ दुवै हातले तानी एक्लै घिसार्यो ।।

यसरी प्रवेस गराइएको नायक पात्र चाङना उक्त प्रतियोगिता मात्रै हैन राजकुमारी लूनीको दिल जित्न पनि सफल हुन्छ । कम्बल कोट र कट्टु लगाएको कम्मरमा खुकुरी भिरेको बीस वर्षे ठिटोलार्इ विजयको ताज पहिर्याउँदा राजकुमारी लुनी मोहित हुन पुग्छिन् । त्यस दिन देखि राजकुमारी लूनी बिस्तारै चाङनाको यादमा हराउन थाल्छिन्, एकान्तमा बसेर रून थाल्छिन, वासना हराएर खोज्दै हिँडेको कस्तुरी झैं हुन्छिन् । थोरै खाने, थोरै बोल्ने, रातमा धेरै जागा रहने गर्न थाल्छिन् । राजकुमारी लूनीको यस्तो अवस्था नजिकबाट रहेकी जिन्जी नामकी सुसारेले के भएको हो भनी सोध्छिन् ।
आज क्यान लूनी रानी आज क्यान लूनी ?आधा वचन सुन्न छोड्यौ आधा कुरा सुनी ।
त्यस पछि राजकुमारी लूनीले आफूलार्इ चाङना मनपरेको भन्दै उसलार्इ भेटाइदिन अनुरोध गर्छिन् । जिन्जीले अनेक किसिमले सम्झाउँदा पनि राजकुमारी लूनीले नमानेपछि उनी राजकुमारी र चाङनालार्इ भेटाइदिने निर्णय गर्छिन् । यस्तैमा ल्हासाको राजाले राजकुमारी लूनीलार्इ बुहारी बनाउन चाहेको सन्देस हेलम्बुमा पठाउँछ । राजा सोङ्गोले पनि उक्त प्रस्ताव सहर्ष स्वीकार गर्छ । यता विरहमा डुबेर रहेकी राजकुमारी लूनीलार्इ केलिन्दी नदीको तिरमा रहेको बगैंचामा लिएर जान्छिन् जहाँ चाङना लूनीलार्इ सम्झिँदै पूजा गरिरहेको हुन्छ । चाङना लूनीको नाम लिँदै रोइरहेको देखेपछि लूनीले चाङनालार्इ अंकमाल गर्छिन् ।
चाङना लार्इ लूनी छन् लूनी लार्इ चाङना छन् ।व्यर्थ है जिन्जी, जून ! ह्लासामा माग्न्या छन् ।।
केलिन्दी नदीको तिरमा लूनीले चाङनालार्इ भेटेको चाल पाएपछि राजा अत्यन्तै क्रोधित हुन्छ । राजाले लूनीलार्इ चाङनाको टाउको काटिदिने धम्की दिन्छ । उता चाङनालार्इ गुम्बा पस्न बाध्य बनाउँछ । त्यसको केही समयपछि लूनीको विवाह ल्हासाको राजकुमारसँग हुन्छ । राजकुमारी लूनी रूँदै रूँदै सुनको पाल्कीमा राखेर अन्माइन्छिन् । लूनीको विवाह पछि महाकवी उनकै पछिलागेर ल्हासामा पुग्छन् अर्थात दशौं खण्डमा पुगेर उनले ल्हासाको वर्णन गरेकाछन् ।
ह्लासा सारा सुन घर छ।ञुँका पहाड भरभर छ ।पन्ना हाँगा हाँगामा ।हीरा हीरा झर्छन् रे, छरछर छङछङ छागामा ।।
महाकवीले ल्हासामा एउटा भव्य दरवारको कल्पना गरेकाछन् । उनले सिङ डोङ्गारमा रहेको सुनखानी र लुक्याँङको तलाउको समेत वर्णन गरेका छन् । उनका अनुसार ल्हासा दरवार सुन, हिरा, मोती, मुगा, मणी-माणिक्यले धप धप बलेको छ । झलमल दरवारमा जहाँतही विभिन्न किसिमका फूलले सजिएका छन् । जताततै अत्तरको सुगन्ध फैलिएको त्यस्तो महलमा पनि रानी लूनी भने विरहमा वइलाएकी छिन् । हजार नोकरचाकरले भरिएको त्यो महलभन्दा लूनीलार्इ हेलम्बुमा रहेको चाङनाको झुपडी नै प्यारो लाग्छ । सुसारे जिन्जी पनि लूनीसँगै ल्हासामा छिन् । जिन्जीका सामु लूनी आफूले सपनामा चाङना रोएको देखेको भन्दै रून्छिन् । यता चाङना केलन्दी नदीको छेउको कहालिलाग्दो भिरमा रहेको गुफामा लामाहरूको संरक्षणमा छ । उसलार्इ लामाहरूले ठेलीका ठेली पुस्तक अध्ययन गर्न दिन्छन् तर उसले पुस्तकको पानामा समेत लूनीलार्इ देख्छ । अक्षर अक्षरमा सुकुमारी लूनी भएको कल्पना गर्छ । उ सपना विपना सबैमा लूनीमै हराएको छ । उता ल्हासाको राजकुमार ह्लानोले लूनी दिनप्रतिदिन विरहमा हराउँदै गएको चाल पाउँछ ।
के चाहिन्छ तिमीलार्इ ह्मेन्दो वन रानीह्लानो सोध्छ जवाफ दिन्छन् आँखाभर पानी ।।कल्ले बुझ्ने जिन्दगीको भित्री कहानी ?

लूनीको विरहलार्इ नजिकबाट नियालिरहेकी जिन्जी पनि अत्यन्तै दुखी छे । उसले अन्जा नामकी साथीसँग मिलेर एउटा उपाय निकाल्छे । ल्हासामा एकदमै प्रख्यात लामा ह्लुसिंगोलार्इ सबैकुरा बताएर लूनीलार्इ चाङना भएको ठाउँमा पुर्याइदिए मात्र ठीक हुन्छ भन्न लगाउँछन् । लामा ह्लुसिंगो दरवारमा आएर राजा तासी र राजकुमार ह्लानोलार्इ भेट्छ र लूनीलार्इ केलन्दीको तिरमा रहेको गुम्बामा नलगी नहुने कुरा बताउँछ । लामा ह्लुसिंगोको कुरा सुने पछि राजकुमार ह्लानो, लूनी, जिन्जी र अन्जा लावा लस्करसहित हेलम्बुतिर लाग्छन् ।

सेर्पा साम्बा सोङ्गो, भेट्छ ह्लानो होङ्गोजुवाइँ मानले ठूलो, झुकार्इ आफ्नो शिर ।छोरी रानी लूनीजुन झैं आकाशमुनि, वैलिएको फूल ।लूनीको अवस्था देखेर राजा साम्बा र रानी हेलम्बा दुवै दुखी हुन्छन् । लूनीमा साँच्चै धेरै परिवर्तन आएको छ, पहेँलिएको पात झैं, मुटुमा काँडा बिझे झैं, भाँचिएको मुना झैं । रानी हेलम्बाले अत्यन्तै माया गरेर छोरीलार्इ मुसार्छिन र के भयो भनी सोध्छिन् जवाफमा लूनी आसुमात्र झार्छिन् । रानी हेलम्बा लूनीको इच्छाविपरित विवाह गरिदिएकोमा पश्चाताप गर्छिन् ।

सबैकुरा सुनेपछि राजा साम्बा, लूनी र ह्लानोलार्इ लिएर केलन्दीको तिरमा रहेको गुम्बामा पुग्छ । त्यहाँ चाङना लामा ह्मे ह्मेसँग ध्यानमा बसेको हुन्छ । चाङनालार्इ देख्नासाथ लूनी गएर छोप्दै अंकमाल गर्छिन् । तब लामा ह्मे ह्मेको पनि ध्यान भंग हुन्छ । उसले अन्तर्दृष्टिबाट सबैकुरा चाल पाइसकेको हुन्छ । लूनीको चाला देखेर ह्लानो अचम्ममा पर्दछ । चाङना पनि बरबर आँसु झार्दै लूनीको अंगालोमा बाँधिन्छ । राजा साम्बाको पनि आँखा खुल्छ । त्यसपछि लामा ह्मे ह्मेले एउटा फैसला सुनाउँछ ।
बुद्ध भगवान भन्नुहुन्छ लूनी चाङनाकी ।ह्लानो पस्ला केलिन गुम्बा,चाङना राख्ला यशको खम्बा,अर्कैलार्इ वर्ने दिलकीह्लानोको बुद्धि भूलकी भर्इलूनी माग्नाको ।।
त्यसपछि राजकुमार ह्लानो गुम्बा पस्यो, चाङना र लूनी एक भए र चारै तिर खुसियाली छायो । 

प्रजनन स्वास्थ्य

कायरो सम्मेलन १९९४ र विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार प्रजनन स्वास्थ्य भन्नाले बिरामी वा रोगबाट मुक्त हुनु मात्र नभई शारीरिक, मानसिक तथा सामाजिक दृष्टिकोणबाट पूर्णरुपमा स्वस्थ्य रहनु हो साथै प्रजनन प्रणाली, यससको कार्य र प्रजनन प्रक्रियाको सन्दर्भमा निरोगी रहनु हो।

प्रजनन सस्वास्थ्य भन्नाले मानिसका प्रजनन प्रणाली, प्रजनन अंगहरुको स्वास्थ्य, प्रजनन र यौनसम्बन्धी सम्पूर्ण विषयहरु भन्ने बुझाउँदछ । यस अन्तर्गत व्यक्तिहरुले ससुरक्षित र आनन्दमय यौन जीवनयापन गर्न सक्षम छन्, सन्तान जन्माउने क्षमता छ, सन्तान जन्माउने नजन्माउने, कहिले जन्माउने, कति समयमा जन्माउने भन्ने निर्णय गर्ने स्वतन्त्रता छ भन्ने कुराहरु पर्दछन् ।

प्रजनन स्वास्थ्यका तत्वहरु:
१.परिवार नियोजन
२.सुरक्षित मातृत्व
३.नवजात शिशु तथा बाल स्वास्थ्य स्याहार
४.गर्भपतनको कारणबाट उत्पन्न हुने समस्याहरुको रोकथाम तथा उपचार
५. यौन रोग संक्रमण र एचआईभी र एड्स
६.बाझोपनको रोकथाम तथा उपचार
७.किशोरकिशोरीहरुको प्रजनन् स्वास्थ्य
८.प्रौढ महिलाहरुको स्वास्थ्य
९.लैगिंकतामा आधारित हिंसा

प्रजनन स्वास्थ्यमा पर्ने सेवाहरु:
कुनै पनि जोडी वा दम्पतीले आफूले चाहेको परिवार नियोजनका विविध साधन र विधिहरुको निर्वाध छनोट एवं उपयोग गर्न पाउने अधिकार प्रजनन स्वास्थ्यभित्र पर्दछ । यसका साथै गर्भवती अवस्थामा कम्तीमा चार पटक भु्रणको जाच, कानुनी मापदण्ड अनुसारको गर्भपतन सेवा, वैज्ञानिक प्रसूति सेवा, संक्रमित आमाबाट गर्भमा रहेको शिशुमा एचआईभी सर्न रोक्ने विधि सेवा, मातृशिशु खोप एवं उपचार सेवा, सुत्केरीपछिको स्याहार र उपचार जस्ता सेवाहरुलाई प्रजनन् स्वास्थ्यले समेटेको हुन्छ ।

यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यले समेट्ने विषयहरु:यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य भ्रुण अवस्थादेखि मानिस नमरुन्जेलसम्म सम्बन्धित छ । जसले गर्दा यो प्रकृया मानव विकासकै कोशेढुंगा मानिएको हो। विभिन्न अध्ययनले देखाए अनुसार वयस्क व्यक्तिबीच सम्पर्क भए  मात्र भ्रुण  स्वस्थ रहन्छ र सरल ढंगबाट स्वस्थ शिशु जन्मन्छ । युवा तथा किशोर अवस्थामा सुरक्षित र जिम्मेवारपूर्ण यौन व्यवहार नअपनाए विभिन्न समस्या झेल्नुपर्छ । जसबाट अनिच्छुक गर्भधारण, आफै  गर्भपतन, पाठेघर खस्ने समस्या जस्ता शारीरिक कठिनाईहरु आउछन्।
यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यले केवल शारीरिक सम्बन्ध वा बच्चाको जन्मसंग मात्र सम्बन्ध राख्दैन । यसले परिवार नियोजन, पाठेघर र प्रजननदार संक्रमण, एचआईभी, पाठेघर खस्ने समस्या, नवजात शिशुको हेर विचार, किशोर किशोरीहरुको स्वास्थ्य, मातृ स्वास्थ्य, वृद्धवद्धाको हेरचाह जस्ता बृहत विषयहरु समेट्दछ ।
यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य र अधिकार त्यतिखेर सुनिश्चित भएको मानिन्छ, जतिखेर कुनै पनि व्यक्तिमाथि उल्लेखित सवाल बारे पूर्ण एवं सहि जानकारी हुन्छ र समस्याहरुको उचित निदान पाएर सम्मानपूर्ण जीवनयापन गर्न सक्दछ ।(कार्य योजना,कायरो सम्मेलन १९९४)

घटस्थापनाको साइत

आज आश्विन शुल्क प्रदिपदा अर्थात हिन्दुहरूको महान् चाड बडादसैँ आजदेखि सुरु हुदैछ । आज देखि १५ दिनसम्म अर्थात् आश्विन शुक्ल प्रतिपदादेखि पूर्णिमासम्म परम्परानुसार दुर्गा भवानीको पूजा–आराधना गरी हर्षोल्लासका बडा दसै मनाउने गरिन्छ ।   बडादसको पहिलो दिन आज बिहान आ–आफ्ना घरको पूजाकोठा तथा दसँघरमा विधिपूर्वक दियो, कलश र गणेशको पूजासहित माटोको पूर्ण घडामा गाईको गोबर टाँसी जौ र मकै रोपेर घटस्थापना गरिँदैछ ।
आज घटस्थापनाको साइत ११ बजे ७ मिनेट जादा उत्तम रहेको छ । सो समयमा काठमाडौंको विशेशगरि दसैंघरमा घटस्थापना गरेर जमरा राख्ने गरिन्छ । सोही समयमा घरघरमा घटस्थापना गरेर दसैंको विधिवत सुभारम्भ गर्ने प्रचलन छ ।  पन्चाङ निर्णायक समितिका अनुसार कात्तिक ८ गते बुधवार विजयादशमीका दिन बिहान १० बजेर ३५ मिनेट जादा देवी विसर्जन र बिहान ११ बजेर २९ मिनेट जादा टीका लगाउनका लागि शुभ साइत रहेको छ ।
  यसैगरी कात्तिक ५ फूलपातीका दिन बिहान ०९ बजेर ११ मिनेट जादा  तुलजाभवानीको यात्रा तथा ०९ बजेर ५१ मिनेटमा थिराशनका लागि साइत र कात्तिक ८ गते बुधवार विजयादशमीका दिन ११बजेर ४३ मिनेट जादा तुलजाभवानीको यात्रा तथा १२ बजेर ३९ मिनेट जादा थिराशनका लागि साइत जुरेको छ ।
  आज विजयादशमीक पहिलो दिन शुद्ध माटो तथा बालुवा प्रयोग गरे जमरा राख्ने प्रचलन छ । आज राखेको जमरा दसैंको दिन आफ्ना मान्यजनबाट टीका ग्रहण गर्दा अरू फूलको सट्टा समृद्धिको प्रतिकका रुपमा पहँलो जमरा प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।   असत्यमाथि सत्य र आसूरी शक्तिमाथि दैवी शक्तिको विजयका रूपमा मनाइने यस पर्वअन्तर्गत नवरात्रिका उपलक्ष्यमा आजदेखि नौदिनसम्म विभिन्न शक्तिपीठ तथा दसैँघरमा प्रत्येक दिन पूजाअर्चनासहित दुर्गा सप्तशती चण्डी र भगवतीको स्तोत्र पाठ गर्ने गरिन्छ ।
 बडादसैँको सातौँ दिन कात्तिक ५ गते आइतबार मलुकभर धार्मिक परम्पराअनुसार फूलपाती भित्र्याइने, महाअष्टमी र महानवमीका दिन दसैँघर र कोतलगायत विभिन्न शक्तिपीठमा बलिसहित विशेष पूजा गरिने, विजयादशमीका दिन नौदिनसम्म दसैँघरमा दुर्गा भवानीको पूजाआराधना गरी राखिएको जमरासहितको टीका लगाउने र कोजाग्रत पूर्णिमाका दिन घटस्थापनाका दिन राखिएको जमरा विसर्जन गरी साँझ महालक्ष्मीको पूजा आराधना गरिने प्रचलन छ ।

गर्भपतन

गर्भपतन भन्नाले महिनावारी भएको दिनबाट गणना गर्दा २८ हप्ता भन्दा पहिले गर्भमा भएका भ्रुण, विकसित भ्रुण अथवा शिशु बाहिर निस्कने प्रकृयालाई बुझिन्छ । जुनसुकै गर्भावस्थाको गणना गर्दा महिनावारी भएको पहिलो दिनबाट गणना गरिन्छ । उक्त दिनबाट २८० दिन वा ४० हप्ता वा ९ महिना ७ दिन पुगेपछि गर्भावस्था पूर्ण हुन्छ । विकसित देशहरूमा भने विभिन्न आधुनिक उपकरणको प्रयोग गरी बचाउन सकिने हुनाले २८ हप्ता अघिको १०० ग्राम तौलको शिशु बाहिरिएमा मात्र गर्भपतन भनिन्छ ।

गर्भपतनका कारणहरू
¤ वंशाणुगत विकृति तथा गर्भवति महिलामा क्रोमोजोमको विकृति रहेछ भने पनि गर्भपतन हुनसक्छ
¤ पाठेघरको विकृति भएका पनि गर्भपतन हुनसक्छ, जस्तैः अति सानो पाठेघर हुनु, पाठेघरको मुख खुकुलो हुनु आदि
¤ पाठेघरको संक्रमण जस्तैः साइटो मेगालो भाइरस, सिफिलिस, रुबेला, हर्पिस जस्ता रोगहरूको कारणले पनि गर्भपतन हुने गर्दछ ।
¤ कुनै कुनै महिलामा केही पुरुषको बिर्य ग्रहण नगर्ने समस्या हुन्छ । प्राकृतिक रूपमा देखापर्ने यो समस्याका कारण पाठेघरले भ्रुण बाहिर फ्यालिदिन्छ ।
¤ हर्मनको गडबडी जस्तैः मधुमेह, थाइराइड, गलगाँड, ओभरी, अण्डाशय, साल आदिले अनियमित ढंगले हर्मन निकालेमा पनि गर्भपतन हुने सम्भावना हुन्छ ।
¤ इडियोप्याथिक कारणले पनि गर्भपतन हुनसक्छ ।

गर्भपतनका प्रकारहरू
इन्ड्युस्ड गर्भपतन
आमाको स्वास्थ्यमा गर्भले घातक असर पर्न सक्ने देखिएमा चिकित्सक तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञको सहयोगमा गर्भपतन गराउने कार्यलाई इन्ड्युस्ड गर्भपतन भनिन्छ । यसलाई अंग्रजीमा ‘मेडिकल टर्मिनेशन अफ प्रेग्नेन्सी’ भनिन्छ ।

आपराधिक गर्भपतन
अवैद्यरूपमा गर्भपतनका लागि स्वास्थ्यकर्मी वा अरु कसैले केही पदार्थ, औषधी आदी प्रयोग गरी अनायास गर्भपतन गराउने प्रयासलाई आपराधिक गर्भपतन अथवा अवैधानिक गर्भपतन भनिन्छ । यस्तो क्रियाकलापले आमाको मृत्युसमेत हुने सम्भावना भएको हुनाले यसलाई आपराधिक गर्भपतन भनिएको हो । यसरी गर्भपतन गराउँदा संक्रमण, रक्तस्राव, मिर्गौलाले काम नगर्नु आदि कारणले आमाको मृत्यु हुन सक्छ ।

अपरिहार्य गर्भपतन
महिलाको पाठेघरमा भएको भ्रुण परिपक्व नभइ अचानक गर्भाशयको मुख खुल्न थालेमा, रक्तस्राव बढी हुन थालेमा, दुख्न थालेमा अपरिहार्य गर्भपतन हुने सम्भावना भएको बुझिन्छ ।

अपूर्ण गर्भपतन
गर्भवती महिलाको पाठेघरमा रहेको भु्रण अथवा सालको केही भाग मात्र बाहिर निस्किएर हुने गर्भपतनलाई अपूर्ण गर्भपतन भनिन्छ । भु्रण अथवा सालको केही भाग मात्र बाहिर निस्कने र केही भाग भित्र नै रहने हुनाले बढी रक्तस्राव हुने, दुख्ने आदि हुनसक्छ । यस अवस्थामा बेलैमा उपचार नभएमा सेप्टिस तथा अत्याधिक रक्तस्रावका कारण मृत्यु समेत डर हुन्छ ।

पूर्ण गर्भपतन
भु्रण अथवा सालनाल सबै बाहिर निस्किएको अवस्थालाई पूर्ण गर्भपतन भनिन्छ । यस्तो बेलामा गर्भवती महिलालाई बेथा लागेजस्तै गरी दुख्छ । गर्भमा रहेका सम्पूर्ण विकारहरू बाहिर निस्किने हुनाले पूर्ण गर्भपतन भएपछि बिस्तारै दुखाइ तथा रक्तस्राव कम हुँदै जान्छ ।
सेप्टिक गर्भपतन

ह्याबिचुअल एबोर्सन
कुनै पनि कारणले एकै महिलाको दुई वा दुई भन्दा बढी पटक गर्भपतन भएमा यस्तो अवस्थामा ह्याबिचुअल एबोर्सन (गर्भपतन हुने बानी परिसकेको) भनिन्छ । साधारणतया यसको उपचार गर्न गाह्रो हुन्छ ।

मिस्ड एबोर्सन
गर्भवती महिलाको पाठेघरमा रहेको भ्रुणको कुनै कारणले मृत्यु भएमा वा पाठेघर भित्रै शिशुको मृत्यु भएमा यस्तो गर्भपतनलाई मिस्ड एबोर्सन भनिन्छ । यस्तो अवस्था अल्ट्रासाउन्ड गरेर पत्ता लगाउन सकिन्छ । आमाले पेटमा रहेको बच्चा चले नचलेको महशुस गरेर पनि यसको पहिचान गर्न सकिन्छ ।

क्यान्सर

मानव शरीरमा करोडौं स–साना कोषिका हुन्छन । कतिपय कोषहरू दैनिक मर्ने र नयाँ बन्ने गर्दछन । यसरी बन्ने प्रत्येक कोषिकाहरू मानिसको जिनद्वारा नियन्त्रित हुन्छन । तर प्रतिकुल अवस्थामा यिनै कोषिकाहरूको वृद्धि असामान्य हुन पुग्दछ । यस्ता कोषिकाहरू बिस्तारै स–साना गिर्खाहरू(ट्युमर)को रूपमा परिणत हुन्छन ।
यस्ता गिर्खाहरू २ प्रकारका हुन्छन । शरीरलाई हानी गर्ने र नगर्ने । शरीरलाई हानी गर्ने गिर्खाहरू एक स्थानबाट अर्को स्थानमा सर्ने गर्दछन । यिनै शरीरलाई हानी गर्ने गिर्खालाई नै क्यान्सर भनिन्छ ।

विभिन्न अनुसन्धानले करिब ९० प्रतिशत क्यान्सरको प्रमुख कारण धुम्रपान, सुर्ती, अस्वस्थकर खानपान, रहनसहन र वातावरणीय प्रभाव रहेको देखाएको छ ।
☼ १० प्रतिशत क्यान्सर शरीरको आन्तरिक वा वंशाणुगत कारणले हुन्छ ।
☼ विकिरण, औद्योगिक प्रदुषण, भाइरस, परजीवी, सरसफाइको अभाव र शारीरिक दुर्वलतालाई पनि क्यान्सरको कारणको रूपमा लिइएको पाइन्छ ।

क्यान्सर रोगका चरणहरू:
पहिलो चरणः पहिलो चरणमा क्यान्सर रोगलाई पत्ता लगाउन सकियो भने यसको शतप्रतिसत निदान गर्न सकिन्छ ।
दोस्रो चरणः दोस्रो चरणमा पत्तालागेको क्यान्सर पनि निको पार्न त सकिन्छ तर यो धेरै खर्चिलो र लामो  समय लाग्ने हुन्छ ।
तेस्रो चरणः यस चरणको क्यान्सर रोग निको पार्न त सकिदैन तर बिरामीको जीवन अवधी केही लम्ब्याउन सकिन्छ ।
चौथो चरणः यस चरणमा पुगेको क्यान्सर रोग निको पार्न सम्भव हुदैन । पूर्ण रूपमा निको पार्न नसके पनि यस चरणमा पुगेका बिरामीलाई उपचार गरी क्यान्सरका कारण उत्पन्न हुने दुखाइ लगायतका अन्य समस्या न्युनिकरण गर्न सकिन्छ ।

क्यान्सर रोगका लक्षणहरू:
☼ स्वर परिवर्तन हुनु ।
☼ दुब्लाउँदै जानु ।
☼ शरीरमा गाठागुठी वा गिर्खा देखिनु
☼ भोक नलाग्नु
☼ कोठी वा मुसाको आकार र रंग परिवर्तन
☼ थकाई बढी लाग्नु
☼ लामो समयसम्म घाउ निको नहुनु
☼ लगातार खोकी लाग्नु
☼ महिनावारी हुँदा रगत बढी हुनु
☼ अपच वा निल्न गाह्रो हुनु
☼ अत्याधिक रक्तस्राव वा पिप आएमा

रोकथामका उपायहरू:
☼ धुम्रपान त्याग्ने
☼ जीवनशैली परिवर्तन, खानपान र शारीरिक व्यायाममा ध्यान दिने
☼ मद्यपान नगर्ने
☼ वातावरण स्वच्छ राख्ने
☼ हेपाटाइटिस बी भ्याक्सिन लगाउने
☼ तयारी खानेकुरा नखाने
☼ पोलको मासु, सुकुटी, सेकुवा नखाने
☼ गुप्ताङ्गको नियमित सफाइ गर्ने
☼ पाठेघरको नियमित जाँच गराउने
☼ धेरै जनासँग यौनसम्पर्क नराख्ने
☼ चिल्लो तथा बोसो कम खाने
☼ ताजा साग सब्जी र फलफुल खाने
☼ बासी वा ढुसी लागेको खाना नखाने
☼ धेरै नुन नखाने